Rèn luyện tính hiệu quả nhờ thơ Haiku của Nhật Bản: Sự giới hạn nâng đỡ sức tập trung

Đôi khi sự ràng buộc không hề mang ý nghĩa tiêu cực. Nếu bạn có thể nhìn những giới hạn được đặt trước mắt là cơ hội, bạn sẽ nhận ra rằng chúng chính là nguồn động lực để nâng cao sức tập trung, từ đó giúp bạn khám phá ra năng lực thật sự của mình. Leo Babauta, một tác giả quen thuộc của trang ZenHabits sẽ giúp bạn hiểu hơn điều này thông qua nghiên cứu thú vị của anh. 

Trong bài viết của mình Leo Babauta đã nêu ra kết luận mà anh tìm thấy sau một thời gian nghiên cứu về mối quan hệ giữa thơ Haiku với tính hiệu quả của người lao động. Trong cuốn sách có tựa đề “Haiku Productivity” (Tạm dịch là “Hiệu suất Haiku”) của mình anh đã nêu ra luận điểm chính: Đặc điểm của loại thơ đặc sắc của Nhật Bản này sẽ khiến con người có sức làm việc hiệu quả hơn, tập trung tốt hơn và nâng cao khả năng lựa chọn các ưu tiên và tối giản công việc cũng như cuộc sống. 

Với những người yêu mến thơ Haiku, sự ngắn gọn và xúc tích đến bất ngờ của thể loại văn học này rất có thể là nguyên nhân quan trọng giải thích cho niềm đam mê của bạn. Tuy nhiên, với những người lần đầu nghe tới thể thơ này, xin hãy dành ít phút thư giãn, tĩnh tại để cảm nhận những bài thơ nhỏ bé mà sâu lắng này:

A! hoa Asagaô
Dây gàu vương hoa bên giếng
Đành xin nước nhà bên

(Chiyô)

Ôi tiếng ve
Thấm xuyên vào đá
Trong cõi quạnh hiu

(Bashô)

Ao cũ
Con ếch nhảy vào
Vang tiếng nước xao

(Bashô)

Leo Babauta nhận ra rằng, cấu trúc của thơ Haiku rất đặc biệt, tuân theo niêm luật rõ ràng: Mỗi bài thơ chỉ có 3 hàng và 17 âm tiết. Niêm luật này tạo nên một sự ràng buộc chặt chẽ cho người sáng tác. Đây cũng chính là bí mật tạo nên sức mạnh diễn đạt của thơ Haiku. 

Giới hạn nghiêm ngặt buộc người làm thơ phải chọn lọc, đơn giản hóa và tìm ra bản chất của thông điệp mình muốn truyền tải. Tuy là một thể thơ, nhưng Haiku đòi hỏi ở người sáng tạo một sự kỷ luật cao: Mọi yếu tố bạn đưa vào bài thơ cần có thể diễn tả thông điệp cần truyền tải một cách chính xác nhất, không có từ nào dư thừa được phép có mặt trong bài thơ này. Nói cách khác, thơ Haiku không có chỗ cho những điều không quan trọng. 

Leo Babauta gợi nhắc cho người đọc rằng tâm hồn của mỗi người không vô hạn. Nó cũng có “không gian hữu hạn” giống như một bài thơ Haiku. Nhưng chúng ta, giống như chính Leo Babauta cũng thường xuyên sống với quan niệm rằng “tâm hồn có không gian vô hạn”, chúng ta có thể nạp vào bất cứ thứ gì dù nó có quan trọng hay không với sự hình thành nhân cách đúng đắn của bản thân mình. Khi đắm mình trong những giờ lướt nét, những câu chuyện phiếm chỉ để thỏa mãn sự ghét bỏ của chúng ta với một ai đó, những chuyến đi chơi với mục đích hưởng thụ, v.v… chúng ta đang vô tình khiến tâm trí mình chứa đầy những điều không hề quan trọng. 

Thơ Haiku dường như một sự nhắc nhở của cuộc sống: Tâm trí chúng ta giống như một chiếc bình có giới hạn. Ý thức rõ điều này, chúng ta sẽ nghiêm túc hơn trong việc khám phá những điều thực sự có ý nghĩa với bản thân mình.

Ngày nay, với sự phát triển vượt trội của khoa học công nghệ con người chìm ngập trong thông tin từ khắp bốn phương. Chúng ta đang có quá nhiều lựa chọn ở tất cả các phương diện. Vì thế, mỗi ngày chúng ta đang vô tình nạp vào tâm hồn mình quá nhiều thứ, cả những thứ quan trọng và những thứ hoàn toàn thừa thãi.Tệ hơn, rất nhiều người trong chúng ta không còn có thể xác định rõ “thông điệp” của cuộc đời mình, vì lẽ gì mà chúng ta sống và cố gắng mỗi ngày. 

Thông qua thể thơ rất ngắn gọn của Nhật Bản, Leo Baubauta đang muốn nhắc nhở chính mình và những người đọc về sự có giới hạn của đời sống, để từ đó nhận ra rằng sự tập trung sẽ giúp chúng ta rất nhiều trong việc sống một cách sâu sắc hơn trong đời sống hữu hạn này.

Nguyên tắc rất đơn giản: Xác định những điều ý nghĩa nhất với bản thân mình để có thể mạnh mẽ nói không với tất cả những thứ dư thừa. Như cách mà người Nhật sáng tạo thơ Haiku vậy. 

Nếu chúng ta có thể sống và cân nhắc mỗi từng hành động của mình như cách nhà thơ Nhật chọn từng âm tiết, từng hình ảnh cho bài thơ 3 dòng, cuộc sống của chúng ta liệu sẽ thay đổi như thế nào?

Từ nhận định này, Leo Babauta đã nêu ra một vài những ví dụ để áp dụng “tinh thần của Thơ Haiku” trong nhiều mặt khác nhau của cuộc sống:

Hãy xem lại thời gian của mình: Mỗi người chúng ta đều có một danh mục rất dài những việc cần làm trong vòng một tuần. Tuy nhiên, thời gian “1 tuần” ấy thường cho chúng ta cảm giác “chúng ta còn rất nhiều thời gian”. Đó là lý do vì sao, nhiều người thường có thói quen lấp đầy một ngày của mình bằng những việc đơn giản, dễ dàng nhưng không hề quan trọng. Đến khi nhận ra rằng, bạn còn rất nhiều việc cần làm, thời gian đã không còn đủ để bạn làm những nhiệm vụ, công việc ấy một cách chỉn chu mà không vội vã.

Nhưng với những người ý thức được rằng họ có được những dự định, kế hoạch quan trọng cần thực hiện, họ ý thức rõ những giá trị này quan trọng với mình và họ cần thời gian để có thể từng bước hoàn thiện chúng. Việc ý thức rõ ràng về tầm quan trọng, ý nghĩa của của mỗi hoạt động, dự án sẽ giúp một người dũng cảm nói không với những việc khác để tập trung cho điều mà họ quan tâm, mong muốn thực hiện. 

Sự lộn xộn trong căn nhà: Bạn hãy thử tưởng tượng mình chỉ sở hữu 33 món đồ cho mỗi mùa thay vì cả một tủ có đến hàng trăm món quần áo, bạn sẽ dễ dàng ý thức được về từng thứ mà mình sở hữu. Từ đó tạo nên một phong cách riêng hài hòa. Hay như khi bạn sở hữu một không gian sống nhỏ, bạn sẽ phải tự đặt câu hỏi mình có thực sự cần món đồ này trong không gian sống, thay vì tha tất cả những đồ đạc vừa mắt về nhà. Đối với những cuốn sách cũng vậy. Nếu áp dụng “tinh thần thơ Haiku”, bạn sẽ không chất đầy giá những cuốn sách “có vẻ hay” nhưng không đủ thời gian để đọc. Thay vào đó, trên giá sách sẽ chỉ có những cuốn sách thực sự giá trị với bạn và bạn thực sự sẽ bỏ thời gian ra để đọc chúng. 

Những con người đang xuất hiện trong cuộc sống của bạn: Nhiều người trong chúng ta rất thích việc kết nối và tạo ra những mối quan hệ mới. Nhưng nếu giữ “tinh thần thơ Haiku” trong tâm trí, chúng ta hiểu rằng mỗi người không có đủ thời gian để nuôi dưỡng tất cả các mối quan hệ một cách sâu sắc. Do đó, chúng ta cần xác định những người mà mình thực sự quan tâm và muốn dành thời gian cho họ. Sự chọn lọc này vừa giúp ta có được những mối quan hệ chất lượng, vừa giúp tiết kiệm thời gian cho người khác. 

Hãy nhìn lại cuộc sống của chính mình: Chúng ta thường nói đùa “cuộc đời thật ngắn”, nhưng dường như lại không có ý thức sâu sắc về điều này. Cuộc đời một con người không kéo dài vô hạn. Sẽ có lúc ta sử dụng hết thời lượng của mình.

Nếu ghi nhớ sâu sắc điều này, đồng thời trong bạn có những việc bạn thực sự khao khát muốn làm, bạn sẽ không bao giờ để thời gian của mình trôi tuột vào những việc mang tính giải trí, thụ hưởng. Thay vào đó, chúng ta sẽ ý thức được sự “nhiệm màu” của mỗi phút giây, của cơ hội thay đổi mà mỗi ngày mới trao cho chính mình. Nếu giữ “tinh thần thơ Haiku” chắc chắn trong tâm trí, bạn sẽ làm bất cứ một công việc khó khăn nhưng ý nghĩa ngay lập tức khi mỗi ngày mới bắt đầu. Sự trì hoãn, lười biếng sẽ đầu hàng trước khao khát thay đổi và hành động của bạn một cách tự nhiên. 

Vậy thay vì dùng hết sức bình sinh để chống lại sự lười biếng hay trì hoàn, hãy đi tìm cho kỳ được điều ý nghĩa nhất với sinh mệnh của bạn và nuôi dưỡng hình dung cụ thể về những điều giúp bạn đạt được điều ý nghĩa ấy. Khi đã tìm được đích đến và hiểu cụ thể những nấc thang dẫn bạn đến với ước mơ, sẽ không có gì có thể ngăn cản bạn nhẹ nhàng nhưng vững tâm leo lên từng bậc thang nhỏ mỗi ngày. 

Sau chuyến trải nghiệm cùng thơ Haiku này, bạn có thấy thêm một điều gì đó “có vẻ sẽ có ích” với bản thân mình? Sự nghi ngại còn tồn tại là điều rất thật. Vậy để xóa bỏ nó, hãy tự mình thử nghiệm.

Xin hãy ghi nhớ, cuộc đời chúng ta có giới hạn. Xin hãy biết chọn lựa những điều cần ưu tiên. 

Hy Văn
(Biên soạn từ bài đăng của Leo Babauta trên ZenHabits)