Thời báo Tân Đường Nhân ngày 29/10/2025 đưa tin: Việc ĐCSTQ tăng cường kiểm soát đất hiếm đã gây ra sự cảnh giác ở châu Âu. Mới đây, EU đang thúc đẩy việc chấm dứt sự phụ thuộc vào đất hiếm của Trung Quốc và có thể khởi động “Cơ chế chống uy hiếp” (Anti-Coercion Instrument) để phản công ĐCSTQ. Các chuyên gia chỉ ra rằng đất hiếm đã trở thành vũ khí chiến lược của ĐCSTQ, và Âu-Mỹ đang bắt tay tái tổ chức chuỗi cung ứng, làm suy yếu vị thế độc quyền tài nguyên của Trung Quốc.

Truyền thông Pháp ngày 27 tháng 10 cho biết, phía Trung Quốc không chỉ hạn chế nghiêm ngặt việc xuất khẩu đất hiếm mà còn có kế hoạch mở rộng phạm vi giám sát sang các khâu như công nghệ khai thác đất hiếm, lắp ráp, điều chỉnh và bảo trì toàn bộ dây chuyền sản xuất. Các doanh nghiệp phương Tây muốn có được đất hiếm của Trung Quốc phải chấp nhận sự rà soát của phía Trung Quốc một cách hoàn toàn minh bạch.

Phó chủ tịch chi nhánh Bosch tại Pháp, ông Rochefrete, tiết lộ rằng để có được giấy phép xuất khẩu, họ phải cung cấp cho phía Trung Quốc thông tin về mục đích sử dụng đất hiếm và tất cả thông tin sản phẩm, cho phép Bắc Kinh nắm bắt chính xác kế hoạch sản xuất của doanh nghiệp nước ngoài. Điều này tương đương với việc “biếu không một báo cáo nghiên cứu thị trường toàn cầu”. Nếu phía Trung Quốc từ chối cấp phép, các doanh nghiệp liên quan có thể buộc phải dừng hoạt động.

Rủi ro từ việc kiểm soát đất hiếm của Trung Quốc khiến toàn bộ giới công nghiệp châu Âu hết sức bất an. Đặc biệt trong lĩnh vực quốc phòng và công nghệ cao, sự không chắc chắn này càng rõ rệt. Tập đoàn công nghiệp quân sự Safran của Pháp đã xây dựng “Kế hoạch Tăng cường khả năng chống chịu” (Resilience Plan), đẩy nhanh việc tìm kiếm các nguồn cung thay thế, để phòng trường hợp các vật liệu quan trọng bị gián đoạn nguồn cung.

Các chuyên gia phân tích rằng, ĐCSTQ đang coi đất hiếm như một công cụ gây áp lực, muốn đàm phán lại các điều kiện với EU.

Giáo sư Diệp Diệu Nguyên (Ye Yaoyuan), giảng viên nghiên cứu quốc tế tại Đại học St. Thomas, Hoa Kỳ: “Tôi nghĩ rằng ĐCSTQ đã tự đánh giá, nó cho rằng mình có lợi thế đàm phán cao hơn trong mối quan hệ với EU. Tức là, nó có thể thông qua việc kiểm soát xuất khẩu đất hiếm để yêu cầu các nước EU có thể phải hợp tác song phương nhiều hơn, hoặc mua nhiều sản phẩm của Trung Quốc hơn trong thương mại. Từ góc độ của các nước EU, mặc dù EU và Trung Quốc có sự hội nhập kỹ thuật khá mạnh mẽ, nhưng điều đó không có nghĩa là EU phải để cho Trung Quốc muốn gì được nấy.”

Đối mặt với mối đe dọa của ĐCSTQ, EU bắt đầu cứng rắn hơn. Ngày 25 tháng 10, Chủ tịch EU von der Leyen tuyên bố rằng EU đang thúc đẩy chấm dứt sự phụ thuộc vào đất hiếm của Trung Quốc, và công bố kế hoạch tài nguyên mới của EU “RESourceEU”, nhằm phá vỡ sự phụ thuộc của EU vào Trung Quốc về các nguyên liệu thô quan trọng.

Bà tuyên bố: Trong ngắn hạn, sẽ tiếp tục đối thoại với phía Trung Quốc để tìm giải pháp, đồng thời chuẩn bị sử dụng “Công cụ chống uy hiếp” để đáp trả, và hợp tác với các đối tác G7 để áp dụng các biện pháp ứng phó phối hợp.

Ông Diệp Diệu Nguyên: “Cái ‘cơ chế chống uy hiếp’ này hơi giống như của Mỹ, tức là tăng thuế quan, hoặc thực hiện một mức độ cắt đứt nhất định trong trao đổi đầu tư và công nghệ. Tôi nghĩ biện pháp này là hiệu quả. Vấn đề lớn nhất của EU hiện nay là có những tiếng nói khác nhau trong nội bộ. Làm thế nào để họ đàm phán ra được một biện pháp mà đa số các nước EU có thể đồng ý, đó mới là vấn đề cốt lõi.”

Trong những năm gần đây, ĐCSTQ đã nhiều lần sử dụng lá bài đất hiếm trong các cuộc đàm phán ngoại giao và kinh tế thương mại. Vào tháng 4 năm nay, Bắc Kinh yêu cầu một số kim loại đất hiếm phải có giấy phép mới được xuất khẩu, nhưng dưới sự phản công mạnh mẽ của chính quyền Trump, Bắc Kinh đã nhanh chóng thỏa hiệp. Tuy nhiên, vào ngày 9 tháng 10, ĐCSTQ đột nhiên lại tăng cường kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, Bộ Thương mại trong một ngày đã ban hành sáu thông báo của Tổng cục Hải quan, tuyên bố thực thi các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới đối với các công nghệ đất hiếm được sử dụng trong công nghiệp ô tô, điện tử và quốc phòng. Điều này mang lại cú sốc dây chuyền cho ngành sản xuất toàn cầu.

Tuy nhiên, sau khi kết thúc vòng đàm phán thương mại Mỹ-Trung lần thứ 5 vào ngày 26 tháng 10, Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ Bessent thông báo rằng phía Trung Quốc sẽ lại trì hoãn việc thực thi các hạn chế xuất khẩu đất hiếm thêm một năm, trong khi Hoa Kỳ sẽ rút lại kế hoạch áp thuế 100%.

Giáo sư Tạ Điền, Trường Kinh doanh Aiken thuộc Đại học Nam Carolina, Hoa Kỳ: “ĐCSTQ hiện nay cũng rất xảo quyệt, nó thực sự thấy rằng lá bài sản xuất đất hiếm không còn linh nghiệm nữa, nên lập tức nới lỏng. Sau khi nới lỏng một năm, mọi chuyện sẽ thế nào? Có thể toàn bộ cục diện đất hiếm trên thế giới sẽ thay đổi hoàn toàn sau một năm.”

Tổng thống Hoa Kỳ Trump vào ngày 26 đã ký một loạt thỏa thuận thương mại và khoáng sản quan trọng với các nước như Thái Lan và Malaysia trong thời gian tham dự Hội nghị thượng đỉnh ASEAN tại Malaysia.

Ông Tạ Điền: “Cách làm này của ông Trump về cơ bản là sử dụng việc sản xuất và chiết xuất đất hiếm của Thái Lan, Malaysia để phá vỡ sự độc quyền và trừng phạt bằng đất hiếm của ĐCSTQ. ĐCSTQ biết rằng lá bài đất hiếm của mình đã mất tác dụng, vì vậy nó hiện đang nới lỏng các hạn chế đối với Mỹ. Châu Âu hiện tại có lẽ không có khả năng trực tiếp thúc đẩy sản xuất, khai thác đất hiếm, tôi tin rằng các doanh nghiệp châu Âu có thể có được (đất hiếm) thông qua Mỹ.”

Malaysia sở hữu trữ lượng đất hiếm khoảng 16,1 triệu tấn, cùng với việc Mỹ mở rộng hợp tác, cục diện cung ứng đất hiếm toàn cầu đang được tái cơ cấu một cách nhanh chóng. Cuộc hội đàm cấp cao EU-Trung Quốc sắp diễn ra vào tuần tới sẽ tập trung thảo luận về vấn đề xuất khẩu đất hiếm và các nguyên liệu thô quan trọng. Dư luận đang quan tâm liệu EU có chính thức khởi động “Cơ chế chống uy hiếp” để đối phó với chính sách tài nguyên của ĐCSTQ hay không.

Theo NTDTV