Tác giả: Michelle Plastrik

Tấm thảm Bayeux (Bayeux Tapestry) là một tác phẩm nghệ thuật tự sự vĩ đại, với màu sắc lộng lẫy, đầy tính động và kết cấu phong phú, chiều dài của tác phẩm càng khiến người ta phải kinh ngạc. Đây không chỉ là một kiệt tác nghệ thuật thời trung cổ mà còn là một tài liệu lịch sử quan trọng: nó mô tả Trận Hastings – trận chiến quyết định năm 1066 khi người Norman từ Pháp xâm lược Anh. Kết quả của cuộc chiến là “William Nhà chinh phạt” (William the Conqueror) đã đánh bại đối thủ Harold Godwinson và trở thành Vua nước Anh.

Tấm thảm dài khoảng 230 feet (70 mét), rộng khoảng 20 inch (0,5 mét), được cho là được chế tác tại Anh sau trận chiến, dùng để treo ở gian giữa của Nhà thờ Lớn Bayeux tại Normandy, Pháp.

Mặc dù có tên là “Thảm Bayeux”, nó thực chất là một tấm vải lanh được thêu bằng len, không phải là thảm dệt. Tác phẩm nghệ thuật này đã được bảo tồn ở Pháp hơn 900 năm, hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Bayeux, và bảo tàng này sẽ đóng cửa vào tháng 9 năm nay để tiến hành tu sửa trong hai năm. Trong thời gian tu sửa, Bảo tàng Bayeux đồng ý cho Vương quốc Anh mượn chín bức thảm nối liền này để trưng bày, đây cũng là lần đầu tiên “Tấm thảm Bayeux” trở lại Anh. Thời gian triển lãm kéo dài từ tháng 9 năm 2026 đến tháng 7 năm 2027, tại Bảo tàng Anh (British Museum), hứa hẹn đây sẽ là một cuộc triển lãm tầm cỡ.

Hình ảnh khái niệm về sân chính của Bảo tàng Thảm Bayeux trong tương lai. (Bản quyền RSHP / Do Bảo tàng Thảm Bayeux cung cấp)

Xét thấy ý nghĩa trọng đại của tác phẩm nghệ thuật này đối với cả Anh và Pháp, cộng thêm bản thân tác phẩm là một món đồ dệt may mỏng manh, nên toàn bộ quá trình cho mượn triển lãm đòi hỏi các cuộc đàm phán ngoại giao cấp cao nhất và kéo dài hàng thập kỷ. Ngày 9 tháng 7 năm 2025, Bảo tàng Anh cuối cùng đã công bố tin tốt lành về việc mượn thành công. Để đáp lại việc cho mượn tấm thảm, Bảo tàng Anh cũng sẽ cho các cơ quan ở Normandy mượn một số bộ sưu tập quan trọng nhất của mình — bao gồm kho báu từ con tàu đắm Anglo-Saxon ở Sutton Hoo và các quân cờ vua bằng ngà moóc (voi biển) thế kỷ 12 (còn gọi là quân cờ Lewis).

Câu chuyện của Tấm thảm Bayeux

Tấm thảm Bayeux được sáng tác vào thế kỷ 11. (Do Bảo tàng Thảm Bayeux cung cấp)

Câu chuyện sử thi của “Tấm thảm Bayeux” bắt đầu bằng một cuộc tranh giành ngai vàng. Vua nước Anh “Edward Người xưng tội” (Edward the Confessor, khoảng 1003–1066) không có con, cần phải chỉ định người kế vị. Edward từng có thời gian dài sống lưu vong ở Normandy và có tình cảm đặc biệt với nơi này. Trong thời gian ông lưu vong, nước Anh bị triều đại Đan Mạch thống trị. Nhưng khi Edward trở lại Anh làm vua, ông vẫn giữ tình cảm sâu sắc với người em họ xa của mình, Công tước William của Normandy (khoảng 1027–1087), một hậu duệ của người Viking.

Cảnh đầu tiên của Tấm thảm Bayeux, mô tả Vua “Edward Người xưng tội” gặp Harold Godwinson tại Winchester, khoảng 1051–1100. Bảo tàng Thảm Bayeux ở Normandy, Pháp. (Phạm vi công cộng)

Tương truyền, vào năm 1064, Edward đã chỉ định William là người kế vị, và cử người em rể Anglo-Saxon của mình là Harold Godwinson (khoảng 1022–1066) đến thông báo cho Công tước William. Nhưng khi Edward qua đời vào ngày 6 tháng 1 năm 1066, Harold lại tự mình cướp ngôi và lên ngôi vua. William đã vin vào sự kiện cướp ngôi này, khởi binh xâm lược Anh, cố gắng giành lại ngai vàng.

Cảnh 55 và 56 của Tấm thảm Bayeux, khoảng 1051–1100. Trong những cảnh này, Công tước William nhấc mũ trụ của mình lên để mọi người nhận ra ông trên chiến trường Hastings, trong khi Bá tước Eustace II của Boulogne đang chỉ tay về phía ông. Bảo tàng Thảm Bayeux ở Normandy, Pháp. (Phạm vi công cộng)

Đến nay, các sử gia vẫn đang tranh luận ai mới là người kế vị hợp pháp thực sự của Edward, và liệu Edward có thực sự mong muốn William kế vị ông hay không. Vì Tấm thảm Bayeux do người Norman làm ra, nên các dòng chữ Latinh và các cảnh hình ảnh trong tấm thảm đều cho thấy William là người kế vị.

Harold và quân đội của ông đã bị đánh bại trong Trận Hastings. Nguyên nhân cái chết chính xác của ông đến nay vẫn là một bí ẩn, nhưng Tấm thảm Bayeux có một cảnh nổi tiếng thường được dùng để giải thích rằng mắt của Harold đã bị trúng tên.

Theo lẽ thường, tấm thảm này cuối cùng nên kết thúc bằng lễ đăng quang của William, nhưng không biết vì sao, trong tấm thảm lại không có cảnh này; có thể là đã bị mất, hoặc chưa bao giờ được tạo ra — và bản thân điều này lại là một bí ẩn hấp dẫn khác.

Cảnh thứ 57 của Tấm thảm Bayeux, thường được cho là mô tả cảnh Vua Harold II của Anh chết vì bị trúng tên vào mắt. Dòng chữ bên trên ghi: “Tại đây Vua Harold bị giết” (Hic Harold rex interfectus est). Tuy nhiên, trong hình, người thợ thêu có thể muốn mô tả Harold là chiến binh cầm rìu, bị một người Norman trên ngựa giết chết. Một số sử gia cho rằng mũi tên này ban đầu không có trong tấm thảm, mà được thêm vào trong quá trình phục chế vào thế kỷ 19. Bảo tàng Thảm Bayeux ở Normandy, Pháp. (Phạm vi công cộng)

Các chuyên gia tin rằng, Tấm thảm Bayeux có thể do Odo, Giám mục của Bayeux và là anh em cùng cha khác mẹ với William, ủy thác thực hiện, để dùng cho nhà thờ lớn mới khánh thành của ông vào năm 1077. Odo phục vụ trong nhà thờ, nên trong tấm thảm ông có hình ảnh đầu trọc. Odo đã tham gia lập kế hoạch xâm lược và chiến đấu bên cạnh William chống lại người Anglo-Saxon. Để khán giả dễ nhận biết, người Anglo-Saxon trong tấm thảm có hình ảnh tóc dài và có râu, còn người Norman thì tóc ngắn.

Tấm thảm Bayeux

Toàn bộ tấm thảm bao gồm 58 cảnh lịch sử, 626 nhân vật, 202 con ngựa và la, 41 con tàu, 37 tòa nhà và 1 sao chổi. Sao chổi này là Sao chổi Halley, việc con người chứng kiến Sao chổi Halley xuất hiện có thể bắt nguồn từ hơn 2.000 năm trước, sau đó, cứ 76 năm Sao chổi Halley lại xuất hiện một lần, có thể nhìn thấy sao chổi này trong tấm thảm.

Cảnh 32 mô tả những người đàn ông đang nhìn chằm chằm vào Sao chổi Halley, trích từ Tấm thảm Bayeux, khoảng 1051–1100. Bảo tàng Thảm Bayeux ở Normandy, Pháp. (Phạm vi công cộng)

Tấm thảm Bayeux trưng bày các tàu chiến trên biển, chiến tranh, chiến binh vũ trang đầy đủ, động vật, sinh vật thần thoại, kiến trúc và các chi tiết về cuộc sống hàng ngày thời trung cổ một cách đáng kinh ngạc. Tấm thảm tái hiện khung cảnh hùng tráng như sử thi của cuộc xâm lược của người Norman. Theo Bảo tàng Bayeux, cuộc xâm lược này đã huy động 8.000 binh sĩ, 5.000 ngựa chiến và 1.000 tàu chiến.

Một phần của Cảnh 38 Tấm thảm Bayeux, mô tả tàu chiến và các sinh vật thần thoại. Hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Thảm Bayeux ở Normandy, Pháp. (Bản quyền: Do Bảo tàng Thảm Bayeux cung cấp)

Tấm thảm sử dụng bốn kỹ thuật thêu khác nhau: mũi thêu dây xích, mũi thêu chẻ, mũi thêu lướt vặn và mũi thêu sa hạt (còn gọi là “mũi thêu Bayeux”). Do các đường nét rất đều đặn, các nhà sử học nghệ thuật phổ biến cho rằng đã có đánh dấu hoặc vẽ phác thảo trên vải lanh trước khi thêu. Tác phẩm sử dụng mười màu chỉ khác nhau, thuốc nhuộm đến từ các loài thực vật như cây thiên thảo, cây mộc tê vàng và cây tùng lam.

Kể từ khi được tạo ra vào thế kỷ 11, màu sắc ban đầu của Tấm thảm Bayeux gần như không bị phai, điều này khá đáng kinh ngạc so với tuổi đời của nó. Tuy nhiên, thuốc nhuộm được sử dụng trong công việc phục chế vào thế kỷ 19 lại bị phai màu nghiêm trọng. Năm 2020, bảo tàng đã tiến hành kiểm tra phục chế tấm thảm này, phát hiện hàng ngàn vết bẩn và lỗ đinh, một số trong đó là do tấm thảm được treo trong nhà thờ: các lỗ đinh để lại khi treo và vết sáp từ nến của nhà thờ lớn.

Các lỗ đinh và vết rách trong một cảnh của Tấm thảm Bayeux. (Bản quyền: Do Bảo tàng Thảm Bayeux cung cấp)

Công việc phục chế gần đây đã được khởi động vào tháng 1 năm 2025, bao gồm việc loại bỏ lớp lót nỉ có hại từ năm 1983 trên tấm thảm và việc hút bụi tỉ mỉ hơn. Kế hoạch phục chế toàn diện Tấm thảm Bayeux sẽ bắt đầu sau khi kết thúc đợt cho mượn triển lãm ở Anh và trở về Pháp.

Năm 2020, một nhà phục chế nghệ thuật đang kiểm tra Tấm thảm Bayeux. (Bản quyền Ville de Bayeux / Do Bảo tàng Thảm Bayeux cung cấp)

Tấm thảm Bayeux, với kỹ thuật may vá tinh xảo và câu chuyện hấp dẫn, đã trở thành một phần không thể thiếu trong lịch sử văn hóa của cả Anh và Pháp. Mặc dù thời gian tấm thảm trở lại Anh triển lãm là ngắn ngủi, nhưng thời điểm Tấm thảm Bayeux được trưng bày tại Anh lại trùng với dịp kỷ niệm 1.000 năm ngày sinh của “William Nhà chinh phạt” vào năm 2027. Giờ đây, tấm thảm này trở thành biểu tượng cho mối quan hệ bền chặt hiện tại giữa hai nước, và là một minh chứng mạnh mẽ cho ngoại giao nghệ thuật của hai quốc gia.

Tấm thảm Bayeux được trưng bày tại Bảo tàng Anh từ tháng 9 năm 2026 đến tháng 7 năm 2027.

Bài gốc “The Bayeux Tapestry: An Example of the Diplomacy of Art” được đăng trên tờ The Epoch Times (bản tiếng Anh).

Giới thiệu tác giả: Michelle Plastrik là một nhà tư vấn nghệ thuật, sống tại New York. Bà viết các bài báo về nhiều chủ đề bao gồm lịch sử nghệ thuật, thị trường nghệ thuật, bảo tàng, hội chợ nghệ thuật và các triển lãm đặc biệt.

Theo Epoch Times