Những lợi ích bất ngờ của lòng khiêm tốn (Y học đức hạnh, phần 12)

Những người khiêm tốn nhất trong chúng ta thường là những nhà lãnh đạo, giáo viên, bạn đời và cha mẹ tốt nhất.

Loại thuốc nào an toàn, hiệu quả, miễn phí và chỉ cần một thay đổi nhỏ trong cách nhìn nhận? Chúng tôi mời bạn khám phá mối liên hệ bị bỏ qua giữa đức hạnh và sức khỏe – “Y học của đức hạnh”.

Khi còn trẻ, Benjamin Franklin rất thích tranh luận với người khác. Rất lợi khẩu, ông vô cùng tự hào về những chiến thắng của mình. Ngay cả khi về mặt kỹ thuật là ông sai, trên từ ngữ hùng biện ông vẫn luôn đúng. Khi trưởng thành hơn, ông nhận ra rằng những chiến thắng này phải trả giá bằng sự xa lánh và thù địch. Suy nghĩ về những tật xấu kiêu ngạo của mình, Franklin viết trong tự truyện của ông: “Tôi quyết định cố gắng tự chữa lành, theo cách tôi có thể, khỏi tật xấu hoặc sự điên rồ này.” Ông đã thành công bằng cách tuân theo một châm ngôn đơn giản: “Bắt chước Chúa Giê-su và Socrates.”

Benjamin Franklin đã cố gắng thể hiện sự khiêm tốn của Chúa Giê-su và Socrates. Bằng cách làm dịu ngôn ngữ của mình với những cụm từ như “tôi thấy rằng”, Benjamin Franklin đã biến những người đối thoại với mình, kể cả những người từng là kẻ thù, thành bạn bè. Sự thay đổi trong hành vi của ông đã tạo nên thiên tài ngoại giao mà lịch sử ngày nay ca ngợi. Tuy nhiên, sức mạnh tĩnh lặng của sự khiêm tốn vượt xa ngoại giao. Dữ liệu mới cho thấy sống với sự khiêm tốn rất có lợi cho bản thân và người khác, thậm chí dẫn đến thành công đặc biệt.

Chấp nhận sự không chắc chắn 

Sự khiêm tốn bắt đầu bằng việc nhận thức một cách trung thực về những giới hạn của bản thân, cả về năng lực lẫn kiến thức. Nó đòi hỏi một cái nhìn chính xác về bản thân, không tự hành hạ hay khiêm tốn giả tạo. Hầu hết chúng ta đều thất bại trong việc tự đánh giá cơ bản này. Trong các nghiên cứu mà người tham gia được đặt câu hỏi và sau đó được yêu cầu ước tính hiệu suất của mình, ngay cả những người khiêm tốn và ít tự tin cũng đánh giá quá cao bản thân một cách đáng kể. Họ có thể tuyên bố tỷ lệ chính xác 70% trong khi điểm số thực của họ gần hơn 35%.

Sự tự tin thái quá này không chỉ thuộc về những người táo bạo hay kiêu ngạo: đó là bản chất con người – Mark Leary, giáo sư tâm lý học và khoa học thần kinh tại Đại học Duke, chuyên gia nghiên cứu về sự khiêm tốn, giải thích. Do đó, chúng ta phải thích nghi và điều chỉnh. Điều này bắt đầu bằng việc nhận ra, như Socrates, rằng “tôi biết rằng tôi không biết gì”. Các nhà tâm lý học gọi sự nhận thức về khả năng mắc lỗi của bản thân này là “khiêm tốn trí tuệ”. “Khiêm tốn trí tuệ chỉ đơn giản là việc nhận ra rằng mọi thứ mà mình tin tưởng có thể không chắc chắn hoặc không đúng”, Giáo sư Leary chia sẻ với Epoch Times, nhấn mạnh rằng mặc dù nhận thức này ban đầu có thể gây đau đớn, nhưng nó mở ra con đường cho một tiềm năng học hỏi, cải thiện và thành công vô song.

Một loạt các nghiên cứu được công bố trên tạp chí Learning and Individual Differences đã chỉ ra rằng, trong điều kiện phòng thí nghiệm được kiểm soát, những người khiêm tốn về mặt trí tuệ có nhiều khả năng chấp nhận thử thách và kiên trì đối mặt với thất bại hơn. Các nhà nghiên cứu sau đó đã chuyển cuộc điều tra của họ sang thế giới thực. Họ đã đo lường sự khiêm tốn trí tuệ của học sinh trung học và quan sát phản ứng của họ đối với kết quả bài kiểm tra toán. Những học sinh thể hiện sự khiêm tốn trí tuệ cao hơn đã cho thấy lòng dũng cảm và tư duy phát triển, bày tỏ như sau: “Đối với bài kiểm tra tiếp theo của tôi, tôi sẽ cố gắng xác định những gì tôi chưa hiểu rõ.”

Ngược lại, những học sinh thiếu khiêm tốn trí tuệ đã rơi vào tình trạng bất lực, chấp nhận những tuyên bố như: “bỏ học” và thậm chí “cố gắng gian lận”. Điều gì tạo nên sự khác biệt? Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng sự tò mò là một yếu tố then chốt. Dựa trên dữ liệu hiện có, họ gợi ý rằng những người khiêm tốn về mặt trí tuệ thực sự thích học hỏi vì niềm vui. Họ cũng học hỏi nhiều hơn bằng cách kiểm tra các giả định của mình, duy trì sự cởi mở với lời khuyên và chấp nhận sự không chắc chắn.

Elizabeth Krumrei-Mancuso, giáo sư tâm lý học tại Đại học Pepperdine và nhà nghiên cứu về sự khiêm tốn, đã tìm thấy những điểm tương đồng trong nghiên cứu của cô. “Chúng tôi nhận thấy rằng mặc dù sự khiêm tốn trí tuệ không liên quan trực tiếp đến chỉ số IQ hay trí thông minh của con người, nhưng nó lại liên quan đến lượng kiến thức mà họ sở hữu”, cô nói với Epoch Times. Giáo sư Mancuso giải thích cơ chế đơn giản này: “Nếu bạn sẵn sàng thừa nhận với bản thân và người khác những gì bạn không biết, bạn cũng có nhiều khả năng tiếp thu và đồng hóa thông tin mới hơn”.

Những giáo viên nói “tôi không biết” cũng mang lại lợi ích cho cả lớp học. Một nghiên cứu được thực hiện vào năm 2024 đã chỉ ra rằng khi giáo viên công khai thừa nhận những thiếu sót của mình, chấp nhận sai lầm và học hỏi từ quan điểm của học sinh, học sinh cảm thấy được chấp nhận hơn và có xu hướng tham gia vào các cuộc thảo luận trên lớp nhiều hơn. Sự thay đổi trong bầu không khí này trực tiếp dẫn đến kết quả tốt hơn: điểm số cải thiện 4% cho mỗi độ lệch chuẩn tăng lên trong sự khiêm tốn của giáo viên.

Khiêm tốn vượt trội hơn IQ 

Vai trò của sự khiêm tốn trong thành công học tập là tương đối rõ ràng. Vậy còn sự khiêm tốn ở nơi làm việc thì sao? Theo truyền thống, các chuyên gia công nhận hai yếu tố chính dẫn đến thành công: năng lực tinh thần (trí thông minh) – yếu tố quyết định giới hạn hiệu suất, và sự tận tâm (đạo đức làm việc) – yếu tố quyết định động lực làm việc. Tuy nhiên, một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Organization Science đã đưa sự khiêm tốn vào phương trình, bằng cách đo lường mức độ dễ dàng mà mọi người thực hiện các biện pháp khắc phục sau một hiệu suất kém.

Nghiên cứu tiết lộ rằng sự khiêm tốn có thể dự đoán hiệu suất tốt hơn so với năng lực tinh thần và sự tận tâm. Đặc biệt, sự khiêm tốn cao có thể bù đắp cho năng lực tinh thần thấp. Những người có năng lực nhận thức thấp nhưng lại rất khiêm tốn đã đạt được điểm hiệu suất tương đương, và trong một số trường hợp còn cao hơn, so với những người có năng lực tinh thần cao hơn nhưng lại ít khiêm tốn. 

Các nhà nghiên cứu giải thích rằng “hiệu ứng bù đắp” của sự khiêm tốn có thể được quy cho sự sẵn lòng học hỏi và tiến bộ từ những sai lầm. 

Vậy còn các nhà lãnh đạo thì sao? Các nhà lãnh đạo thường được miêu tả là những người tự tin và có tầm nhìn. Liệu sự khiêm tốn có phải là một bất lợi trong những vai trò mà người ta mong đợi sự chắc chắn? Thật ra, những nhà lãnh đạo hiệu quả nhất lại thể hiện một nghịch lý đáng ngạc nhiên. 

Những nhà lãnh đạo kín đáo 

Jim Collins, nhà nghiên cứu và tư vấn kinh doanh, cùng nhóm của ông đã nghiên cứu gần 1500 công ty, tìm kiếm những mô hình có thể giải thích tại sao chỉ một số ít trong số đó có thể chuyển từ mức trung bình sang xuất sắc.

Sau khi sàng lọc dữ liệu trong nhiều thập kỷ, nhóm nghiên cứu chỉ tìm thấy 11 công ty đáp ứng các tiêu chí của họ. Đây không phải là những công ty khởi nghiệp hay những gã khổng lồ công nghệ may mắn. Đó là những công ty Mỹ như Walgreens, Kimberly-Clark và Nucor, những doanh nghiệp đã âm thầm vượt trội hơn các công ty như Coca-Cola, Intel và General Electric. Nhóm nghiên cứu đã phân tích các nhà lãnh đạo của những công ty này. 

Mỗi công ty “vĩ đại” này đều có một nhà lãnh đạo sở hữu một sự kết hợp hiếm có và nghịch lý: một sự khiêm tốn cá nhân phi thường và một ý chí công việc kiên cường.

Jim Collins gọi họ là những nhà lãnh đạo cấp độ 5. Các nhà lãnh đạo cấp độ 5 là những người hiếm nhất. 

Giống như các nhà quản lý khác, họ hiệu quả trong việc tổ chức con người và nguồn lực để đạt được mục tiêu. Sự khác biệt duy nhất là họ tránh ánh đèn sân khấu và chuyển công lao cho người khác – họ khiêm tốn. Khi được yêu cầu nói về bản thân, họ trả lời, ví dụ: “Tôi không nghĩ mình có thể nhận nhiều công lao. Chúng tôi may mắn có được những con người tuyệt vời.”

Khi mọi việc không suôn sẻ, họ chịu hoàn toàn trách nhiệm. Khi mọi việc tốt đẹp, họ nhìn ra ngoài cửa sổ, không bao giờ nhìn vào gương. Điều gì đã thúc đẩy những kết quả đáng chú ý này? 

Giáo sư Leary giải thích rằng các nhà lãnh đạo khiêm tốn thúc đẩy người khác đóng góp nhiều ý tưởng hơn, thu thập nhiều quan điểm và bằng chứng hơn trước khi hành động, điều này về lâu dài, cho phép họ đưa ra những quyết định tốt hơn. Mọi người cũng có xu hướng tin tưởng hơn vào những người thể hiện sự khiêm tốn, vì điều đó hàm ý sự trung thực và không có động cơ ích kỷ. Ngay cả sau 30 phút trò chuyện, mọi người có thể xác định ai là người khiêm tốn, và những người này được nhìn nhận tích cực hơn.

Một nghiên cứu có tổ chức về sự khiêm tốn và năng lực của đồng nghiệp đã tiết lộ rằng những “kẻ ngốc khiêm tốn” – những người ít năng lực nhưng rất khiêm tốn – được đánh giá cao hơn những “kẻ có năng lực kiêu ngạo” – những người rất có năng lực nhưng ít khiêm tốn. Khi được lựa chọn, những người tham gia luôn thích làm việc với những đồng nghiệp ít kinh nghiệm nhưng khiêm tốn hơn là với những đồng nghiệp rất năng lực nhưng kiêu ngạo. 

Ngược lại, trong số hàng trăm công ty được Jim Collins nghiên cứu, nhiều công ty được xác định là “thất bại” có các CEO rất nổi tiếng và được chú ý – những nhà lãnh đạo đã xây dựng di sản của riêng họ, nhưng không nhất thiết là tương lai của công ty họ.

“Điều trớ trêu lớn là những nhà lãnh đạo quyền lực nhất thường xuất hiện như những người ít quyền lực nhất. Họ không hề vĩ đại hơn đời thường. Trên thực tế, họ thường rất khó nhận ra,” Jim Collins viết. 

Đằng sau ánh đèn sân khấu 

Bài kiểm tra thực sự về sự khiêm tốn có lẽ không nằm trong các phòng họp hội đồng quản trị hay lớp học, mà là trong các mối quan hệ thân mật nhất của chúng ta, nơi không có cổ đông nào theo dõi và không có di sản doanh nghiệp nào bị đe dọa. Chính trong những khoảnh khắc đời thường này, sự khiêm tốn phải nở rộ trong trái tim mỗi người.

Đối với Giáo sư Leary, một bài học về sự khiêm tốn đã xuất hiện trong một buổi tối điển hình với hai con trai của ông, khoảng 12 và 8 tuổi. Ông nhớ lại việc phải đối mặt với một tình huống phổ biến: đã đến giờ đi ngủ, nhưng bọn trẻ không muốn tắt TV. “Tôi đang ở trong chế độ giáo dục mà nhiều bậc cha mẹ đều biết,” Giáo sư Leary giải thích. Chúng phản đối và bạn nói: “Bố/Mẹ đã bảo con tắt đi rồi.” Các con trai của ông đôi khi chỉ ra rằng chương trình chỉ còn năm phút nữa là kết thúc và chúng có thể xem xong, và Giáo sư Leary bắt đầu tự hỏi liệu sự kiên quyết của mình có cần thiết không.

Vì vậy, ông đã thay đổi cách tiếp cận. Tôi đã cho chúng ngồi xuống và nói với chúng: “Từ bây giờ, nếu các con nghĩ rằng bố đang nói điều gì đó sai, các con có một cơ hội để phản đối. Hãy nói cho bố biết tại sao các con nghĩ mình không nên làm điều đó. Bố sẽ lắng nghe. Bố có thể vẫn nói không, nhưng bố cũng có thể thay đổi ý kiến của mình.” 

Trước sự ngạc nhiên của ông, ông đã thay đổi ý kiến trong khoảng 20% các trường hợp. Cách tiếp cận của Giáo sư Leary đã giúp giảm xung đột trong gia đình và cho các con của ông thấy rằng có trách nhiệm không có nghĩa là không thể sai lầm. “Điều đó đã cho chúng thấy rằng không có gì sai khi thừa nhận rằng đôi khi mình sai,” Giáo sư Leary nói.

Điều tương tự cũng đúng với tình bạn. Nghiên cứu cho thấy mọi người mô tả những người bạn khiêm tốn của họ là dễ hiểu hơn, đáng tin cậy hơn và đơn giản là dễ chịu hơn khi giao tiếp. 

Sự khiêm tốn cũng làm phong phú thêm các mối quan hệ lãng mạn, đặc biệt trong thời kỳ căng thẳng. Một nghiên cứu được công bố trên The Journal of Positive Psychology đã tiết lộ rằng sau khi đứa con đầu lòng ra đời, các cặp đôi mà cả hai đối tác đều thể hiện sự khiêm tốn có điểm trầm cảm thấp hơn 64% so với các cặp đôi khác. Khi các nhà nghiên cứu yêu cầu các cặp đôi thảo luận về những bất đồng dai dẳng về công việc nhà, tài chính hoặc gia đình vợ/chồng, họ nhận thấy rằng huyết áp thấp hơn 18% ở các cặp đôi mà cả hai đối tác đều thể hiện sự khiêm tốn.

Những người khiêm tốn có xu hướng tham gia vào các quan điểm đối lập và “có nhiều khả năng lắng nghe những gì bên kia nói”, Giáo sư Mancuso cho biết. 

Giáo sư Leary nói thêm: “Sống với một người tin rằng mình luôn đúng sẽ tạo ra rất nhiều bất đồng.” 

Nghiên cứu gần đây nhất của Giáo sư Leary đã chỉ ra rằng sự khiêm tốn trí tuệ thấp hơn có liên quan đến sự hài lòng thấp hơn trong các mối quan hệ lãng mạn. Các cặp đôi thể hiện sự khiêm tốn trí tuệ ít có khả năng hạ thấp trí thông minh của đối tác khi có xung đột, tránh được cái bẫy phổ biến là cho rằng ai đó không đồng ý thì phải là người không có năng lực.

Trong bối cảnh này, tính chất đệm của sự khiêm tốn được gọi là “dầu xã hội”. Giống như dầu ngăn động cơ quá nóng, sự khiêm tốn được cho là làm giảm sự hao mòn thường do cạnh tranh hoặc xung đột gây ra. Sự hòa nhã xã hội này cũng có thể xuất phát từ mối liên hệ tích cực của sự khiêm tốn với các đức tính khác như sự đồng cảm, lòng vị tha và lòng tốt. 

Không bao giờ quá nhiều 

“Bạn sẽ không bao giờ sai lầm khi thể hiện quá nhiều sự khiêm tốn trí tuệ”, Giáo sư Leary khuyên. “Ngay cả những người khiêm tốn nhất về mặt trí tuệ vẫn tự tin hơn mức họ nên có.”

Việc giả định rằng mình có thể sai giúp giảm thiểu cú sốc. “Là một con người, có thể nói rằng chúng ta thường xuyên mắc lỗi”, Giáo sư Leary nói. Trong trường hợp xung đột, ông gợi ý nên tự hỏi: “Mình có chắc là mình đúng không? Mình có tất cả thông tin liên quan không? Thông tin của mình có bị thiên lệch không?” 

Thực hành lòng biết ơn và tự suy ngẫm cũng thúc đẩy sự khiêm tốn. Cụ thể hơn, nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người trưởng thành viết những suy nghĩ hàng ngày ở ngôi thứ ba, thoát khỏi quan điểm vị kỷ của mình, đã thể hiện sự khiêm tốn trí tuệ lớn hơn chỉ sau một tháng.

Giáo sư Mancuso tóm tắt tình hình: “Nếu chúng ta không nhận thức được rằng mình có thể sai, chúng ta sẽ tự đóng cánh cửa tiến gần hơn đến sự thật.” “Kiêu ngạo là rào cản, khiêm tốn là con đường.”

• Đọc trọn bộ Y học đức hạnh

Theo Epoch Times
Thanh Ngọc biên dịch