Tử Lộ lần đầu bái kiến Khổng Tử – Khổng Tử Gia Ngữ (Quyển 5 P.19)

Tiếp theo Nhan Hồi – Khổng Tử Gia Ngữ (Quyển 5 P.18)

Tử Lộ lần đầu tiên bái kiến Khổng Tử, Khổng Tử hỏi: “Đam mê của con là gì?“.

Tử Lộ đáp rằng: “Con thích trường kiếm”.

Khổng Tử nói: “Không phải ta hỏi con điều này. Ta là nói rằng với năng lực, cộng thêm sự chuyên cần học tập của con, ai có thể đuổi kịp con đây!”.

Tử Lộ nói: “Học tập thật sự có ích sao?”.

Khổng Tử nói: “Quân vương nếu không có bề tôi dám can gián thì sẽ mất đi chính đạo, người đọc sách nếu không có bạn bè dám chỉ ra chỗ sai thì sẽ không nghe được những lời phê bình thiện ý. Điều khiển con ngựa đang chạy như điên thì không được buông roi ngựa, cây cung đã kéo ra thì không thể dùng cái kềnh (dụng cụ để uốn nắn cung nỏ) để uốn nắn. Gỗ dùng dây mực để uốn nắn thì có thể thẳng được, con người mà chịu tiếp nhận lời khuyên can có thể trở thành thánh nhân. Tiếp nhận tri ​​thức, xem trọng việc học, ai có thể không thành công một cách thuận lợi đây? Kẻ phỉ báng nhân nghĩa, chán ghét đọc sách, ắt sẽ phạm luật hình. Vậy nên người quân tử không thể không học tập”.

Tử Lộ nói: “Ở vùng Nam Sơn có loại tre, dù không được uốn thẳng chúng cũng tự nhiên thẳng tắp, người ta thường lấy nó dùng làm trục mũi tên, và nó có thể bắn xuyên qua lớp da của con tê giác. Nếu từ đây mà suy, đâu cần học tập nữa”.

Khổng Tử nói: “Làm xong đuôi mũi tên rồi còn phải lắp lông vũ, làm xong đầu mũi tên còn cần phải mài cho thật sắc thật nhọn, mũi tên như vậy một khi đã được bắn ra không phải là bắn được càng sâu hơn sao?”.

Tử Lộ lần nữa bái tạ, nói: “Học trò xin cung kính tiếp nhận lời dạy của ngài”.

Tử Lộ chuẩn bị đi ra ngoài, đến từ biệt Khổng Tử. Khổng Tử nói: “Thầy nên tặng cho con một cỗ xe ngựa, hay là tặng cho con một vài lời khuyên đây?”.

Tử Lộ nói: “Xin hãy cho con một vài lời khuyên”.

Khổng Tử nói: “Không cố gắng liên tục thì sẽ không đạt được mục tiêu, không lao động thì sẽ không có thu hoạch, không trung thành thì không có người thân, không giữ chữ tín thì người khác sẽ không còn tin tưởng, không cung kính thì sẽ thành ra thất lễ. Xử lý tốt năm phương diện này một cách thận trọng là được rồi”.

Tử Lộ nói: “Con sẽ ghi nhớ nằm lòng đến hết đời. Xin hỏi cần làm gì để có được sự tin tưởng của người mà mình mới kết giao? Cần làm sao để nói ít mà mọi việc lại có thể làm được ổn thỏa? Làm thế nào để luôn là người tốt mà không bị người khác xâm phạm?”.

Khổng Tử nói: “Tất cả vấn đề mà con hỏi đều bao quát ở năm phương diện ta vừa nói đó. Muốn có được lòng tin của người mới quen, đó chính là thành thật; nói ít mà sự tình lại làm được thông, đó chính là xem trọng chữ tín; luôn làm điều thiện mà không bị người khác xâm phạm, đó chính là tuân theo lễ nghi”.

Chú thích: 

-Dây mực: Thời xưa, những người thợ xây dựng dùng dây thừng mực để đo xem ngôi nhà được xây dựng có thẳng hàng hay không. Buộc một đầu sợi dây vào một vật nặng, sau đó quét mực lên sợi dây, nhấc sợi dây lên thì do trọng lực của Trái Đất, vật nặng buộc một đầu sẽ hướng xuống dưới theo phương thẳng đứng, đặt ở mép tường như vậy, nếu bức tường song song với sợi dây có nghĩa là bức tường thẳng, ngược lại nó bị cong.

Theo Huệ Minh, Sound of Hope
Vũ Dương biên dịch